Zen is een uiterst praktisch en eenvoudig systeem om aanwezigheid in het hier en nu te leren, te oefenen en toe te passen in het dagelijks leven. Zen is vrij van filosofie, theorie en dogma en voor de westerse mens zeer toegankelijk.
Benaderingen van bewust aanwezig zijn
Gedurende millennia hebben mensen in allerlei culturen verschillende manieren ontwikkeld om zich te wijden aan het beoefenen van aanwezigheid. Onder hen zijn Indiase yoga, de contemplaties van middeleeuwse christelijke mystici, Chinese Qigong en Tai Chi, de mystieke tradities van het Nabije Oosten, zoals het soefisme, en de verschillende Boeddhistische meditatiemethoden. Lichaamsbewustzijn staat bij een aantal ervan voorop, terwijl meditatieve rust en mentaal bewustzijn bij anderen op de eerste plaats staan. Maar deze benaderingen delen de diepe wetenschap dat ze onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn en dat het er om gaat om ze harmonieus aan elkaar te verbinden.
Zen-meditatie ligt binnen de culturele sfeer van het boeddhisme en is vooral interessant in onze context.
De zen benadering
Zen is misschien wel de meest directe meditatieve praktijk, omdat het bewust afziet van het gebruik van hulpmiddelen, dat wil zeggen, alles waar men over moet mediteren. In die zin dat het alles verwerpt dat naar theorie of filosofie ruikt, is het ook een zeer praktische benadering. Zen houdt zich uitsluitend bezig met de ervaringen van de meditator en hoe ze van toepassing zijn op het dagelijks leven. Zolang we gevangen worden gehouden door onze gedachten en ideeën, zullen we blind blijven voor wat pal voor onze neus staat.
De zen methode
Beoefenaars van Zen-meditatie nemen een specifieke zithouding aan en blijven meestal heel kalm zo’n twintig tot veertig minuten zitten. Wij westerlingen hebben hier aanvankelijk veel moeite mee, maar het heeft na verloop van tijd een gunstig effect op onze geest en lichaam. Beoefenaars richten bewust hun aandacht op lichaamsbewustzijn en ademhaling. Voortdurend sluipen gedachten binnen, maar die laten ze in vrede verder gaan. Proberen om ze te bestrijden zou ze alleen maar volhardender maken. Zij nemen de gedachten even waar voor wat ze zijn, laten ze gaan en brengen hun aandacht terug naar het lichaamsbewustzijn en de kalme ademhaling. Dat is waar deze beoefening om gaat. Rustig zittend in het hier en nu, word je steeds succesvoller in het onderscheiden van de vermeende realiteit van de rusteloos wervelende gedachten en de ware realiteit.
Met andere woorden, het vermogen om aanwezig te blijven in het hier en nu neemt toe en bestendigt.
In Zen-meditatie worden enkele minuten langzaam en bewust lopen (‘Kinhin’) ingevoegd tussen zitperiodes. De beoefenaar richt zijn of haar volledige aandacht op het lopen en niets anders dan lopen. Regelmatige afwisseling tussen bewust zitten en dit soort lopen, in het bijzonder, maakt ons bewust van iets essentieels. Stilzitten is slechts een bijzonder passende methode die een goede conditie ondersteunt door lichaam en geest in een staat van kalmte te brengen.
Integreren in het dagelijks leven
Maar er staat nog veel meer op het spel als het gaat om de realiteit van het dagelijks leven. Of we nu zitten of lopen, eten of werken, naar muziek luisteren of in een auto rijden, het is een kwestie van dit soort meditatieve houding te brengen in alles wat we doen. Waar het om gaat, is om gewoon bewust aanwezig te zijn, aandachtig in het moment te leven zonder een bepaald doel in gedachten.
En dus is er geen betere plek om aanwezigheid te oefenen dan in het dagelijks leven!
Dit idee lijkt ons in het begin misschien behoorlijk bizer, omdat het al onze eerdere ervaringen op zijn kop zet. We gaan vooral door het dagelijks leven als slachtoffer en niet echt als de belangrijkste deelnemer. Dagelijkse uitdagingen overweldigen ons bij vele gelegenheden. En als we in een crisis terechtkomen, voelen we ons machteloos, alsof genadeloze, anonieme krachten ons heen en weer vegen.
Kan het beoefenen van meditatie dit alles veranderen? Zen beantwoordt die vraag aldus: onze beoefening verandert niet de wereld om ons heen, maar eerder de manier waarop we deze waarnemen. En onze inzichten veranderen tijdens het proces.
