Opkomst en ondergang van mentale vermogens
Dementie is een verzamelnaam voor een reeks symptomen die samenhangen met een achteruitgang van mentale functies, waaronder het geheugen. We verkennen hoe mentale vermogens zich ontwikkelen en uiteindelijk kunnen afnemen door dementie, waarbij we specifiek kijken naar korte- en langetermijngeheugen als cruciale aspecten van onze mentale capaciteiten. Uiteraard is er achter het denkvermogen nog het bewustzijn. Daarover later meer.
Kortetermijngeheugen als mentale functie versus langetermijngeheugen als functie van bewustzijn
Het korte- en langetermijngeheugen spelen beide een essentiële rol in ons dagelijks functioneren, maar vervullen verschillende taken. Het kortetermijngeheugen fungeert als een soort werkgeheugen waar informatie tijdelijk wordt opgeslagen en verwerkt. Deze opslagplaats ligt in het terrein van het denkvermogen. Het langetermijngeheugen is een meer permanente opslagplaats is voor kennis en ervaringen. Deze opslagplaats is in het bewustzijn, buiten het gebied van het gewone mentale denkvermogen, maar wordt door dit denkvermogen ‘geraadpleegd’.
1. Ontstaan van mentale functies
Vanaf praten: de begrippenbibliotheek, het geheugen, en herkenning
Vanaf het moment dat een kind leert praten wordt een interne ‘bibliotheek’ opgebouwd van begrippen en woorden. Deze bibliotheek wordt gevuld vanuit onze collectieve kennis-bibliotheek: onze maatschappelijke kennis, maar vooral opvattingen en normen en waarden. Dit is een cruciale fase waarin het kortetermijngeheugen een centrale rol speelt bij het leren en onthouden van nieuwe woorden en concepten. Het herkennen van wat het kind weet, ziet en doet, en deze informatie kunnen reproduceren, zijn vroege tekenen van de ontwikkeling van mentale functies.
Na het 7e jaar: mentale functies
Na het zevende levensjaar breidt het kind zijn mentale vaardigheden verder uit. Mentale functies zoals redeneren, associëren en deduceren worden vanaf dan meer ontwikkeld. Dit is een periode waarin het kind begint na te denken over abstracte concepten en verbanden legt tussen verschillende stukjes informatie. Tijdens de puberteit begint het proces van kristallisatie: de persoonlijke keuzes en identiteit van een persoon beginnen zich te vormen en te consolideren.
Vanaf ca. 27 jaar: de kristallisatie van mentale functies
Rond het 27e levensjaar is het proces van kristallisatie grotendeels voltooid. De mentale structuren en persoonlijke identiteit zijn gefixeerd en de meeste cognitieve vermogens hebben hun hoogtepunt bereikt. Dit betekent dat de manier waarop een persoon informatie verwerkt, beslissingen neemt en met de wereld omgaat, relatief stabiel is.
2. Dementie: het afbrokkelen van gekristalliseerde mentale constructies
Dementie is primair het afbrokkelen van deze gekristalliseerde mentale constructies en mechanismen. De ‘bibliotheek’ van begrippen, kennis en herinneringen begint te verdwijnen, vaak in fasen. Dit proces kan variëren in snelheid en intensiteit, afhankelijk van het type en de oorzaak van de dementie.
Het verlies van kortetermijngeheugen
Een van de eerste tekenen van dementie is vaak het verlies van kortetermijngeheugen. Mensen beginnen moeite te hebben met het onthouden van recente gebeurtenissen, gesprekken of waar ze hun sleutels hebben neergelegd. Dit kan leiden tot verwarring en frustratie.
Het afbrokkelen van langetermijngeheugen
Naarmate de dementie vordert, begint ook het langetermijngeheugen minder goed te werken. Op zichzelf blijft dit langetermijngeheugen wel intact, maar het mentale instrument dat de informatie eruit moet halen, fungeert steeds minder goed. Mensen kunnen vergeten wie hun familieleden zijn, waar ze hebben gewoond, of zelfs hun eigen naam. Dit verlies van geheugen gaat vaak gepaard met desoriëntatie en een verminderd vermogen om zichzelf en de eigen omgeving te herkennen; men kan in het eigen huis soms de weg niet meer vinden. Men herkent het eigen spiegelbeeld niet, maar meent in plaats daarvan een vreemde in huis te zien.
De gevolgen voor mentale functies
Naast geheugenverlies worden ook andere mechanische cognitieve functies aangetast. Het vermogen om logisch te redeneren, verbanden te leggen en beslissingen te nemen, verslechtert. Dit leidt tot moeilijkheden in het dagelijks leven, zoals problemen met persoonlijke verzorging en hygiëne, koken of financiële administratie. Daarentegen kan men soms met diegene vreemd genoeg een goed gesprek voeren over het nieuws dat op tv was…
Hoop
Maar een mens is veel meer dan alleen zijn denkvermogen. Hij heeft een ontzaglijk omvangrijk bewustzijnsgebied tot zijn beschikking, waarvan over het algemeen naar een heel klein deel wakker is. Naar de mate waarin iemands zelfbewustzijn ontwaakt is, en hij deze andere bewustzijnsgebieden in zich heeft ontwikkeld, kan een mens zelfs met een stil denkvermogen volledig functioneren. In dat feit schuilt hoop, maar hier wordt in een volgend blog verder op ingegaan.
Conclusie
Dementie is een tragisch proces dat de ondergang van mentale vermogens blootlegt. Het begint vaak subtiel met het verlies van kortetermijngeheugen en breidt zich geleidelijk uit naar het langetermijngeheugen en andere mentale functies. Terwijl ons begrip van dementie groeit, blijft het essentieel om te erkennen hoe deze ziekte de complexe en zorgvuldig opgebouwde mentale constructies van een individu kan afbreken. Door ons bewustzijn en begrip van deze problematiek te vergroten, kunnen we beter ondersteunen en zorg bieden aan degenen die door deze aandoening worden getroffen. Hoop is gelegen in de wetenschap dat een mens beschikt over (zelf-)bewustzijn dat functioneert onafhankelijk van het denkvermogen.
Wil je hierover in gesprek?
Heb je professioneel ervaring of als mantelzorger?
06 1526 3773
cor@siddharthadreamworks.nl
